برای حفظ و حراست از قوانینی که پشتوانه ارتباط کارگر و کارفرماست مواردی از بازرسی‌های محیط کار در قانون پیش‌بینی شده است. یکی از این موارد که ناظر بر رعایت حقوق کارگران در محیط کار باید باشد، بازرس بیمه است. بازرسان کار و کارشناسان بهداشت محیط کار نیز بر مسائلی که با حفظ سلامتی کارگران و ایمنی آن‌ها در هنگام کار ارتباط مستقیم دارد نظارت می‌کنند.
قوانین مربوط به بازرسی‌های محیط کار
در راستای نظارت بر اجرای کامل مقررات ثبت شده در قانون کار بازرسان مطابق با وظایف خود اقدامات لازم را انجام می‌دهند. در حقیقت وظیفه اصلی این بازرسان بررسی اقدامات و رفتار کارفرمایان با کارگران و نظارت بر چگونگی اجرای مقررات کار در کارگاه‌هاست. به این منظور قانون اختیاراتی به بازرسان داده است تا در حیطه تعریف شده وظایفشان بدون اطلاع قبلی و در هر زمان از شبانه روز که می‌خواهند به کارگاه‌ها سرکشی کنند. اما بازرسان این اجازه را ندارند که از حدود خود در انجام کار تخطی کنند.
کارفرما نیز این اجازه را ندارد تا در هنگام انجام وظیفه بازرسان از آن به هر دلیل ممانعت به عمل بیاورد. بر اساس ماده 102 قانون کار در صورتی که کارفرما با بازرس همکاری لازم را نکند و مانع از دسترسی بازرس مربوطه به مدارک و اسناد و دفاتر مورد نیاز کار او شود متخلف است و باید با او مطابق با قانون برخورد شود.
بر اساس ماده 97 قانون کار نیز اگر کارفرما اسناد و گواهی‌های خلاف واقع به بازرسان ارائه کند و یا اقداماتی مرتکب شده باشد تا هر فرد ثالثی اعم از اعضای خانواده و یا افراد غیر، از مزایای بیمه تأمین اجتماعی بهره‌مند گردند کارفرما محکوم و ملزم به پرداخت جزای نقدی خواهد شد.
به طور کلی بر اساس قانون، کارفرما وظیفه دارد تمامی کارکنانی که در مجموعه‌ی او استخدام شده‌اند را تحت پوشش بیمه قرار دهد. برای این کار، حق بیمه کارگر باید تا آخرین روز و به طور کامل پرداخت شود.
نکات مربوط به بازرسی
- اولین بازرسی که از یک کارگاه انجام می‌شود پیش از تشکیل و پرونده بیمه و دریافت کد کارگاهی است. این اقدام جهت بررسی حداقل امکانات موجود در یک کارگاه، اثبات هویت صاحب کارگاه و تأیید مدارک ارائه شده در هنگام ثبت نام است.
- علاوه بر بازرسی اولیه تأمین اجتماعی از کارگاه‌های تازه تأسیس، بازرسی‌های دیگری نیز از تمامی کارگاه‌ها انجام می‌شود. این بازرسی‌ها ممکن است به صورت سرزده و بدون اطلاع قبلی اتفاق بیفتد و گزارشی در خصوص وضعیت افراد شاغل در کارگاه و باقی نکات قابل توجه به مراجع بالاتر ارائه شود.
بازرسی‌های کشفی که برای یافتن کارگاه‌های ثبت نشده و غیر مجاز انجام می‌شود. بازرسی تحقیقی که به درخواست کارفرما، اداره کار و یا به دلیل شکایت کارکنان انجام می‌شود.
- نکته قابل توجه این است که گزارش‌های بازرسان یک سند رسمی و معتبر هستند و تصمیم‌گیری در رابطه با شروع کار، ادامه روند کار و یا خاتمه دادن به فعالیت یک کارگاه بر اساس آن به وقوع می‌پیوندد. پس لازم است کارفرما به آن اهمیت بدهد و از کنار آن بی توجه نگذرد.
- به دلیل این که بازرسان تأمین اجتماعی نقش مهمی در برقراری نظم و قانون و سلامت محیط کار برای کارگران و کارفرمایان دارند باید با آن‌ها همکاری صمیمانه‌ای داشت و در صورت عدم همکاری‌های لازم مطمئناً آسیب‌های این اقدام متوجه شخص کارفرما خواهد بود.
بازرسی‌های مربوط به بهداشت محیط کار
نوع دیگری از بازرسی‌های محیط کار، بازرسی‌هایی است که در رابطه با جلوگیری از بروز بیماری‌های وابسته به شغل اشخاص و تأمین بهداشت کار، کارگر و محیط کار، در قانون پیش شده است. این بازرسی‌ها باید در تمامی کارگاه‌ها حتی کارگاه‌های خانوادگی اعمال شود و استثنایی در مورد آن وجود نخواهد داشت.
تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که تمایل دارند کارگاه جدیدی احداث کنند باید گزارشی درباره محیط کار کارگاه و تمهیدات مربوط به رعایت بهداشت محیط کار ارائه کنند که از الزامات دریافت اجازه تأسیس کارگاه است. پس جهت اطمینان از اجرای درست قوانین حفاظت فنی و دستور العمل‌های بهداشت محیط کار، اداره کل بازرسی وزارت کار وظایف زیر را بر عهده دارد:
- بررسی کامل اجرایی شدن قوانین مربوط به شرایط کار که در قانون کار پیش‌بینی شده است. به خصوص دستورالعمل‌هایی که در رابطه با مشاغل سخت و زیان آور، مدت زمان کار، حق السعی، مسائل رفاهی کارگران و وضعیت استخدام زنان و کارگران نوجوان وجود دارد و لازم است تمامی نکات آن در کارگاه‌ها رعایت شود.
- نظارت بر چگونگی انجام شدن قوانین تعیین شده در قانون کار و آیین‌نامه‌هایی که در خصوص حفاظت فنی در هنگام کار وجود دارد.
- نظارت بر آموزش‌هایی که لازم است به کارگران، کارفرمایان و دیگر افرادی که در معرض آسیب قرار دارند داده شود تا از آن‌ها در برابر حوادث و صدمات احتمالی در حین کار محافظت کند.
- انجام اصلاحات لازم در قوانین و مقررات حفاظت فنی که نیاز به بازبینی دارند.
- رسیدگی به مواردی که ممکن است در بعضی از کارگاه‌ها نیاز به تجزیه و تحلیل بیشتر داشته باشد تا از بروز حوادث و یا تکرار آن جلوگیری به عمل آید.
چگونگی انجام بازرسی‌های محیط کار
مسئولیت برنامه‌ریزی، کنترل، نظارت و ارزشیابی بهداشت محیط کار در کارگاه‌ها بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که وظیفه دارد تمامی اقدامات لازم در این خصوص را انجام دهد. به این ترتیب یکی از وظایف وزارت بهداشت انجام بازرسی‌های محیط کار و کارگاه‌هاست. بازرسی‌هایی که به طور مستمر انجام می‌شود و هدف آن برطرف کردن مشکلات و نواقص کار در خصوص حفاظت فنی و بهداشت محیط کار و گزارش متخلفان به مراجع ذی صلاح است.
افرادی که به عنوان بازرس کار و کارشناس بهداشت برای سرکشی به کارگاه‌ها می‌روند این امکان را دارند تا در هر زمان از شبانه روز مأموریت خود را انجام دهند. آن‌ها در هنگام مأموریت باید کارت شناسایی مخصوص بازرسان را همراه داشته باشند تا در صورت لزوم هویت خود را اثبات کنند.
آن‌ها اجازه دارند تمامی بخش‌های کارگاه مورد نظر را بازرسی کنند و به دفاتر و مدارک مربوطه دسترسی داشته باشند. در صورت لزوم می‌توانند از این مدارک رونوشت نیز تهیه کنند. علاوه بر این کارشناسان بهداشت در انجام بازرسی های محیط کار اجازه دارند از موادی که کارگران با آن‌ها سر و کار دارند نمونه‌گیری کنند تا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد.
