تشکل کارگری چیست و چه شرایطی دارد؟

مقدمه 

تشکل کارگری چیست؟ یک تشکل کارگری، انجمنی از کارگران است که باهدف حفظ یا ارتقای منافع خود، تأمین شرایط بهتر کار، دستمزد و مزایای دیگر از طریق مذاکره جمعی با کارفرمایان، با یکدیگر ترکیب شده‌اند. به‌طورکلی، روابط کار به دو بخش تقسیم می‌شود؛ روابط فردی و روابط جمعی. روابط فردی به ابعاد و جنبه‌های فردی حقوق کار مانند یک قرارداد بین کارگر و کارفرما، می‌پردازد. روابط جمعی به ابعاد و جنبه‌های جمعی حقوق کار مثل تشکل‌ کارگری و کارفرمایی و پیمان‌های دسته‌جمعی می‌پردازد.

طبق قانون اساسی کشور، کارگران مشمول قانون کار و کارفرمایان یک حرفه یا صنعت معین، می‌توانند به‌منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضعیت اقتصادی خود، انجمن صنفی یا تشکل ایجاد کنند. این اقدام باید با رعایت بند ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انجام شود و درصورتی‌که از منافع جامعه حفاظت کند، قانونی خواهد بود.

مزایای تشکل کارگری چیست؟

با عضویت در تشکل کارگری، نیروهایی که به تنهایی توانایی تغییر و توسعه در حقوق کار را ندارند، به نیرویی قدرتمند تبدیل می‌شوند که بسیار کارگشا هستند و می‌توانند منافع خود را پیش ببرند. اعضای تشکل کارگری با اعطای اختیارات لازم به مدیران تشکل، توانایی مذاکره و احقاق حقوق کارگران را به آنها می‌دهند. 

مدیران تشکل‌های کارگری، به نمایندگی اعضای قانونی تشکل و همچنین به نیابت تمام هم‌صنفان خود، برای رفع مشکلات و کسب منافع و اختیارات، با سایر تشکل‌ها و ارگان‌های خصوصی و دولتی مذاکره می‌کنند. علاوه بر این، تجمع و اعتصاب کارگری و انجام مذاکرات و پیمان‌های دسته‌جمعی کار در راستای حل مشکلات و بهبود شرایط و امور رفاهی کارگران، از دیگر مزایای تشکل‌های کارگری به شمار می‌رود.

اصول کلی تشکل‌های کارگری 

اصول کلی حاکم بر تشکل کارگری چیست؟ طبق مصوبه سازمان بین‌المللی کار (I. L. O) در سال ۱۹۴۸، چهار اصل برای ضمانت اجرای آزادانه حقوق سندیکایی وجود دارد:

• کارگران و کارفرمایان می‌توانند بدون اجازه قبلی، سازمان‌های موردنظر خود را تشکیل داده و به عضویت آنها درآیند.
• این سازمان‌ها می‌توانند اساس‌نامه و آیین‌نامه خود را داشته باشند، نماینده انتخاب کنند، امور تشکل را پیگیری نمایند و برای خود برنامه تنظیم کنند.
• چنانچه از سوی مقامات دولتی، تصمیم به تعلیق یا انحلال آنها گرفته شود، این کار باید با رعایت تشریفات قضایی صورت گیرد. 
• تشکل‌های کارگری و کارفرمایی می‌توانند فدراسیون یا کنفدراسیون تشکیل دهند و همچنین به عضویت سازمان‌های بین‌المللی کارگری و کارفرمایی درآیند.

قواعد تشکل‌های کارگری در ایران

به‌منظور تبلیغ و اشاعه فرهنگ اسلامی، دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی و اجرای بیشتر بند ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کارگران واحدهای تولیدی، صنعتی، کشاورزی، خدماتی و صنفی می‌توانند انجمن‌های اسلامی ایجاد کنند. کلیه انجمن‌های صنفی و مراکز آنها باید قوانین داخلی خود را با درنظرگرفتن مفاد مقررات قانونی تنظیم کرده و آنها برای تصویب به مجامع عمومی مربوطه و برای ثبت به وزارت کار و امور اجتماعی ارائه شود.

مقررات مربوط به تأسیس، محدوده وظایف و اختیارات تشکل‌های کارگری کشور، توسط وزارت کشور، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان اطلاعات اسلامی تنظیم شده و به تصویب هیئت‌وزیران رسیده است. طبق اصل ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی می‌توانند با رعایت اصول تعیین شده، آزادانه فعالیت کنند. این اصول شامل استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساسی جمهوری اسلامی می‌شود. 

همچنین طبق ماده ۱۷۸ قانون کار، هرکس شخصی را وادار به عضویت در تشکل‌های کارگری و کارفرمایی کند و یا مانع عضویت او در این تشکل‌ها شود، جریمه یا حبس خواهد شد (در مواردی ممکن است هر دو اتفاق بیفتد).

بر اساس ماده ۱۳۷ قانون کار، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی به‌منظور اطمینان از هماهنگی و انجام صحیح وظایف خود می‌توانند سازمان‌های مرکزی جداگانه ایجاد کنند. مقررات مربوط به انتخابات شورای مرکزی و اساسنامه سازمان‌های مرکزی کارفرمایان و کارگران به طور جداگانه توسط کمیته‌ای متشکل از نمایندگان شورای‌عالی کار، وزارت کشور و وزارت کار و امور اجتماعی تنظیم می‌شود و در نهایت به تصویب شورای وزیران می‌رسد.

انحلال تشکل‌های کارگری

قانون انحلال تشکل کارگری چیست؟ قانون اساسی، ضمن ارائه لیستی از مهم‌ترین گروه‌ها و انجمن‌ها، تشکل‌های کارگری را نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انجمن‌های صنفی معرفی می‌کند. طبق اصل ۲۶ قانون اساسی، ایجاد تشکل‌های کارگری و آزادی آنها در برابر دولت، امری ضروری برای رسیدن کارگران به حقوق طبیعی‌شان است؛ بنابراین هرگونه محدودیت یا ممنوعیت وارده بر تشکل‌ها، حتی به صورت قانونی، ناروا تلقی می‌شود. 

طبق اصل ۱۰۶ قانون اساسی، فعالیت تشکل‌های کارگری، باید در چارچوب قوانین و مقررات کشور انجام شود، در غیر این صورت، توقیف پروانه و یا انحلال آن‌ها از سوی دادگاه صالحه صادر خواهد شد. لازم به ذکر است که انحلال تشکل‌ها کار آسانی نیست و نمی‌توان با هر دلیل نامعتبری آنها را از فعالیت واداشت. طبق اصل مذکور، تشکل‌ها می‌توانند در صورت اعتراض به انحلال، نزد دادگاه صالح شکایت کنند. 

انواع تشکل‌های کارگری در قانون کار

فصل ششم قانون کار (مواد ۱۳۰ تا ۱۳۸)، ایجاد تشکل‌های کارگری و کارفرمایی را به‌منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی کارگران ضروری می‌داند. به‌طورکلی، قانون کار از سه نوع تشکل عمده کارگری و کارفرمایی را عنوان می‌کند که عبارتند از: شورای اسلامی کار، انجمن‌های صنفی کارگری و کارفرمایی و نماینده کارگران. طبق تبصره ۴ ماده ۱۳۱ قانون کار، کارگران یک واحد، حق عضویت تنها در یکی از سه مورد شورای اسلامی کار، انجمن صنفی یا نماینده کارگران را دارند.

هرکدام از این تشکل‌ها، می‌توانند در سطوح مختلف کارگاهی، حرفه‌ای، محلی، استانی و ملی فعالیت کنند. تشکل‌های کارگری می‌توانند به‌منظور هماهنگی در انجام وظایف و تبلیغات خود، مراکزی را در سطح استان و ملی ایجاد کنند.

جمع‌بندی

با خواندن این مطلب متوجه شدید که تشکل کارگری چیست و چه شرایطی در ایران دارد. بهترین راه برای تضمین رعایت حقوق کارگران و تأمین رفاه آنها، به رسمیت شناختن تشکیلات مستقل کارگری، است. نمایندگان واقعی کارگران در این تشکل‌ها، بدون وابستگی به ارگان‌های دولتی و توجه به منافع سیاسی، نیازها و حقوق خود را مطرح و مطالبه می‌کنند.

تشکل‌های کارگری نقش مهمی در استقرار عدالت اجتماعی دارند. با عضویت در این تشکل‌ها، کارگران می‌توانند حضوری فعال و مؤثر در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی داشته باشند و در زمینه نظارت و اجرای قوانین کار، مثبت و سازنده عمل کنند. نظر شما در مورد جایگاه تشکل‌های کارگری در ایران چیست؟